Kobiety, przyszłość Wasza w ręku Waszym! Zdobywajmy prawa! – tak w 1917 roku o przyznanie praw wyborczych kobietom apelowały działaczki Komitetu Wykonawczego Zjazdu Kobiet Polskich. Udało się to 28 listopada 1918 r., 96 lat temu.

W pierwszych wyborach (26 stycznia 1919 r.) z udziałem kobiet do Sejmu trafiło 8 posłanek: Gabriela Balicka, Jadwiga Dziubińska, Irena Kosmowska, Maria Moczydłowska, Zofia Moraczewska, Anna Piasecka, Zofia Sokolnicka i Franciszka Wilczkowiakowa. Stanowiły one zaledwie ok. 2% ogólnej liczby polskiego Sejmu. W ciągu dwóch pierwszych miesięcy swojej parlamentarnej pracy wykorzystały wszystkie możliwe formy aktywności sejmowej: wnioski, interpelacje, przemówienia. Najczęściej na mównicy sejmowej przemawiała Zofia Sokolnicka, a pierwszą kobietą, która zabrała głos w sejmie była Maria Moczydłowska.

W Sejmie Ustawodawczym skupiły się głównie trzech komisjach: Konstytucyjnej, Oświatowej i Opieki Społecznej. Zwykle nie pełniły kierowniczych funkcji, jednak Kosmowska wchodziła w skład Sekretariatu Klubu PSL „Wyzwolenie”, a Moczydłowska była sekretarzem Klubu Narodowego Zjednoczenia Ludowego.

Pojawienie się kobiet w parlamencie wywołało niemałe zamieszanie. Problemy pojawiły się już na poziomie nazewnictwa. Pierwsze posłanki nazywano „posełkami” lub „posełkiniami”. W latach 1919-1939 w parlamentarnych ławach zasiadło 49 kobiet, a wiele z nich przez kilka kadencji z rzędu. Nie byłoby to możliwe gdyby nie dekret ówczesnego Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego, w którym zapisano, że „Wyborcą do Sejmu jest każdy obywatel państwa bez różnicy płci, który do dnia ogłoszenia wyborów ukończył 21 lat” oraz „Wybieralni do Sejmu są wszyscy obywatele (obywatelki) państwa posiadający czynne prawo wyborcze”. Było to uhonorowaniem wieloletnich starań Polek o ich prawa wyborcze i docenienie ich roli, jaką odegrały w odzyskaniu niepodległości przez Polskę.

Choć podobnie jak wielu mężczyzn parlamentarzystów, nie miały doświadczenia w pracy sejmowej, to jednak mocno zaakcentowały swoją obecność. Wcześniej były nauczycielkami, kierowały towarzystwami społeczno-oświatowymi, prowadziły komitety filantropijne, udzielały się w partiach i samorządach, a także organizacjach kobiecych. W parlamencie często wyróżniały się pracowitością i zaangażowaniem w wykonywaniu swoich obowiązków. Sama Zofia Sokolnicka, która była posłanką przez dwie kadencje sejmu, była współtwórczynią 20 ustaw.

Posłanki i senatorki II RP na zawsze zmieniły historię polskiego parlamentaryzmu. Jak podkreślały organizacje kobiece ich siłą był brak partyjnej tradycji, świeże spojrzenie na odradzające się państwo i umiejętność działania ponad podziałami. W parlamencie zajęły się sprawami zaniedbywanymi przez mężczyzn jak opieka społeczna, edukacja, prawa kobiet, dzieci i mniejszości narodowych. Tego również oczekiwało od nich społeczeństwo. W dorobku parlamentarzystek II RP były tak znaczące inicjatywy ustawodawcze, jak ustawa w przedmiocie zmiany postanowień prawa cywilnego dotyczących praw kobiet, ustawa o ochronie kobiet i młodocianych, ustawa dotycząca zwalczania handlu kobietami i dziećmi, projekty dotyczące systemu oświaty, nowoczesna ustawa o opiece społecznej, a także projekt ustawy o sprzedaży i wyrobie spirytusu i napojów alkoholowych, który stał się wzorem dla wielu krajów europejskich. Uczestniczyły też w pracach nad Konstytucją kwietniową.

Często jednoczyły się, by walczyć o prawa dla swojej płci i równouprawnienie. Już podczas pierwszej debaty na temat ustroju państwa, Moczydłowska w trakcie swojego wystąpienia zaznaczyła, że nie reprezentuje swojego klubu, ale wszystkie kobiety zasiadające w ławach sejmowych. Zapowiedziała wtedy walkę parlamentarzystek o zmiany w prawie związane z problemem prostytucji, a także o gotowości kobiet do odbudowy kraju. Także wspólne działania parlamentarzystek z różnych stron sceny politycznej, wskazywały na ich zaangażowanie w wyrównanie praw kobiet i mężczyzn i usunięcie wszelkich dyskryminacji. Można tu wymienić m.in. wniosek „aby zamążpójście nie pociągało za sobą utraty obywatelstwa”, nadzwyczajnego dodatku drożyźnianego dla nauczycielek, dopuszczenia kobiet do stowarzyszeń publicznych.
Wiele z byłych parlamentarzystek aktywnie działało w czasie wojny i było represjonowanych. Maria Jaworska i Dorota Kłuszyńska brały udział w tajnym nauczaniu, niektóre z parlamentarzystek działało w AK jak Stefania Jadwiga Kudelska (referentka w Szefostwie Wojskowej Służby Kobiet), Kazimiera Grunertówna, Władysława Macieszyna i wiele innych.

Warto przypominać tamte wydarzenia. Co roku staram się uhonorować w Sejmie pierwsze parlamentarzystki, których czuję się spadkobierczynią. W tym roku zorganizowałam wystawę „Posłanki i senatorki II RP”, gdzie za pomocą dokumentów i archiwalnych zdjęć pokazujemy ich pracę. To jednak nie wszystko. W lutym tego roku udało się uhonorować z mojej inicjatywy Zofię Moraczewską, jedną z pierwszych polskich posłanek i nazwać jej imieniem salę nr 25 w Sejmie. To pierwsza sala nazwana żeńskim imieniem. Zaproponowałam również, by imionami pierwszych posłanek nazwać bezimienne ronda Dzielnicy Ursynów. Mam nadzieję, że pierwsze polskie posłanki i senatorki trafią w końcu do podręczników historii i wejdą do panteonu postaci w polskiej polityce. Trzeba w końcu docenić ich działalność i wyznaczyć im należne miejsce w historii.

Posłanki i Senatorki II RP
Sejm Ustawodawczy (1919-1922):
– posłanki: Gabriela Balicka, Jadwiga Dziubińska, Irena Kosmowska, Maria Moczydłowska, Zofia Moraczewska, Anna Piasecka, Zofia Sokolnicka i Franciszka Wilczkowiakowa

Parlament I Kadencji (1922-1927):
– posłanki: Gabriela Balicka, Maria Holder-Eggerowa, Irena Kosmowska, Wanda Ładzina, Róża Pomeranc-Melcerowa, Zofia Praussowa, Irena Puzynianka, Zofia Sokolnicka, Halina Felicja Stęślicka
– senatorki: Aleksandra Karnicka, Dorota Kłuszyńska, Helena Lewczanowska, Józefa Szebeko (Szebekówna)

Parlament II Kadencji (1928-1930):
– posłanki: Gabriela Balicka, Maria Jaworska, Aleksandra Karnicka, Jadwiga Markowska, Zofia Praussowa, Milena Natalia Rudnicka-Łysiak, Eugenia Waśniewska
– senatorki: Józefa Zofia Bramowska, Zofia Daszyńska-Golińska, Helena Kisielewska, Dorota Kłuszyńska, Irena Kosmowska

Parlament III Kadencji (1930-1935):
– posłanki: Gabriela Balicka, Maria Bałłabanówna, Zofia Berbecka, Natalia Alicja Greniewska, Helena Grossmanówna, Janina Ignasiakówna-Minkowska, Halina Jaroszewiczowa, Maria Jaworska, Janina Kirtiklis, Dorota Kłuszyńska, Kazimiera Marczyńska, Zofia Moraczewska, Ewelina Pepłowska, Milena Natalia Rudnicka-Łysiak, Małgorzata Szpringerowa, Eugenia Waśniewska, Ludwika Wolska, Zofia Zaleska
– senatorki: Józefa Zofia Bramowska, Kazimiera Grunertówna, Hanna Hubicka, Helena Kisielewska

Parlament IV Kadencji (1935-1938):
– posłanki: Wanda Pełczyńska, Janina Prystorowa
– senatorki: Regina Zofia Fleszarowa, Halina Jaroszewiczowa, Julia Kratowska, Stefania Jadwiga Kudelska, Władysława Macieszyna, Wanda Norwid-Neugebauer

Parlament V Kadencji (1938-1939):
– posłanki: Stefania Jadwiga Kudelska
– senatorki: Maria Bartlowa, Zofia Berbecka, Anna Paradowska-Szelągowska, Helena Antonina Sujkowska